Milattan sonra dördüncü yüz yılda İskenderiye şehri eski dünyayı yönlendiren Hermetik Öğretinin başkentiydi. Bilim, sanat ve edebiyat dünyasının kalbi burada atıyordu.
“Burası bilinen dünyanın her yerinden alimlerin öğretmek, öğrenmek, tartışmak ve eski dünyanın en muhteşem kütüphanesini yaratmak için toplandıkları yer”di.(1)
Eski dünyanın entelektüel birikimi ve tüm bilgeliği buradaydı. Dördüncü yüzyıla gelinceye kadar, Hermes’in öğretisi içinde yoğrulmak aşkı ile tutuşan tüm bilginleri, sanatçıları, edebiyatçıları büyülü bir kuvvet ile baştan çıkartan ve kendine çeken bu şehir, yeryüzü Hıristiyan kıyıcılığı ile tanışmadan önce dünyanın kültür, sanat ve bilim merkeziydi. Hıristiyanlık öncesi çağlarda; “Felsefe ve matematiğin, teolojinin, filoloji ve bilimin en önde gelen merkezi olan İskenderiye, gerçek anlamda bir üniversiteydi.”(2)
İskenderiye okulunda felsefe aristokrasinin fikri mülkiyeti olmaktan çıkarılıp, ilgi duyan bireylerin tümüne açık hale getirilmiş, sınıf ve cinsiyet farkları ortadan kaldırılmıştı. Ancak İskenderiye bir gizem okuluydu. Gizemler doğaları gereği, ancak donanımlı, algılama seviyeleri yüksek kişilere açıktırlar. İskenderiye gizem okulunun yetkin olmayana kapalı duran kurumsal yapısı ve entelektüel seviyesi, onu ortadan kaldırmak isteyen Hıristiyan kilisesinin işini çok kolaylaştırdı. İskenderiye şehrinin kültür birikimi, Hıristiyanlığın Roma İmparatorluğunun resmi dini olarak kabul edildiği dördüncü yüzyıldandan sonra Hıristiyan papazların kışkırttığı kör kalabalıkların vahşi çığlıklarına kurban edildi.
“İskenderiye’nin altın çağı hoşgörüsüz Hıristiyan ‘Kutsal’ Roma imparatorluğunun doğuşu ile sona erdi. Eskilerin kapsamlı dünya bilgileri ve gelişmiş kültürlerine rağmen, Hıristiyanlar onları, aslında ‘kırsal kesimde oturanlar’ anlamına gelen ‘pagan‘ damgasını vurarak yok saydılar.”
İskenderiye okulunun ortadan kaldırılması girişimleri ilki, dördüncü yüzyılın sonlarında meydana geldi. 391 yılında Hıristiyan piskoposu Theophilos, Hermes’in Mısır’da yaydığı dine ait tapınaklardan birini kiliseye dönüştürmek istedi. Hermes yanlıları bu girişim karşısında çılgına döndüler. İsyan edip sokaklara döküldüler. Büyük bir ayaklanma başladı. Şiddetli çarpışmalar oldu. Bizans valisi Hıristiyanları da yanına alarak kalkışmayı bastırdı. Daha sonra , İmparator ve vali tarafından başkaldırının asıl suçluları oldukları tespit edilen İskenderiye Kütüphanesi’nde bulunan Hermetik kitapların büyük bir bölümü Bizans imparator I. Theodosius’un emriyle şehrin hamamlarında yakıldılar.
İskenderiye okulu’nun bilginlerine ve kitaplarına karşı Hıristiyanlığın giriştiği vandal hareketler yirmi dört yıl boyunca aralıksız sürdü. İskenderiye kütüphanesi‘nde çalışan Hypatia adındaki son büyük bilgin ve filozof 415 yılında “..bir Hıristiyanlar güruhu tarafından yakalanarak etleri deniztarağı kabuklarıyla parçalanmak sureti ile öldürüldü ve bedeninden geriye ne kaldıysa yakıldı. Bu hareketin başında bulunan Patrik Kyrillos daha sonra St.Kyrillos adıyla aziz mertebesine yükseltildi. Büyük kütüphane pagan batıl inançları içermesi gerekçesiyle sonunda yakılıp yok edildi ve bir servet değerindeki bilimsel eserler dört bir yana dağıldı”. (3)
Eski Çağ‘ın en büyük bilim yuvasını son nefesini verinceye kadar terk etmeyen, bağnazlığın imparatorluğuna ödün vermeden tek başına direnebilecek kadar cesur olan ve bu nedenle, Bizanslı Hıristiyanlar tarafından ağır işkenceler altında katledilen, Hermes geleneğinin son büyük bilgesi, Hermes bilgeliğinin ve gizemli kadim yazmaların metanetli savunucusu, Hypatia (büyük bir özveri ile imkânsızlığa karşı direnen Karacahöyük Dergâhının Kadnı Ana’sı gibi) bir kadındı.
Bizans İmparatoru I.Theodosius, İskenderiye’den sonra İmpartorluk içindeki Hermes ekolünden gelen tüm mabetleri Hıristiyanlık karşıtı gelişmelerin kaynağı sayarak kapattı. Bizans topraklarında o güne kadar görülmedik ölçülerde bir kitap yakma olayları yaşanmaya başlandı. Sadece İskenderiye kütüphanesi‘nde yakılan kitapların sayısı 400.000 civarındaydı. Hıristiyan bağnazlığı insan aklının alabileceği sınırların çok dışına taştı. Onca değerli kitap, dünyanın geleceğinde artık bir daha var olmamak üzere kaybolup gitti.
Bu kitap yakma olayları aslında bir tür, insanlığın kayıtlı hafızasını imha etme girişimleriydi. Hıristiyanlık, insan zihninde kendi öğretisine boşluk açmak, yer bulmak için insanlığın beleğini boşaltmaya kalkışmıştı. Bu yangınlarda her şey kaybolmadı.Yangınlardan canlarını ve kimi değerli kitaplarını kurtarabilmiş Hermes bilgeleri yüzyıllar boyu geleneklerini yeraltında sürdürdüler. Büyük yangından uzun yüzyıllar sonra Hermetik eserler ilk önce Bağdat sarayında gün ışığına çıktılar. Hermetik eserlerin Bağdat’ta Arapçaya çevrilmesiyle birlikte Bağdat sarayı bilimde, sanatta ve edebiyatta büyük gelişmeler gösterdi. Arap kabile devleti kısa zamanda bir dünya imparatorluğuna dönüştü.
Arap İmparatorluğu şaşırtıcı çıkışını tamamladıktan hoşgörüsünü kaybetti, bağnazlığa teslim oldu. Hermetik eserler ve Hermes geleneğinden gelen bilginler Bağdat’tan dışlandılar kovuldular.
“Arap camiasının giderek hoşgörüsüz bir hale gelmesi üzerine hermetik kitaplara sahip olanlar güvenli bir sığınak arayışı ile yollara düştüler. Onbeşinci yüzyılda birçokları Kuzey İtalya’da toleranslı bir şehir devleti olan Floransa’ya kaçtılar ve burada bu bilgelik felsefesi yine büyük kültürel bir gelişmeye ilham kaynağı oldu.” (4)
Hermetik yazıların batıda yeniden ortaya çıkmasıyla birlikte yaşadığımız uygarlığı hazırlayan ‘Rönesans’ın doğuşu başladı. “Leonardo da Vinci, Dürer, Bottiçelli, Roger Bacon, Paracelsus, Thomas More, William Blake, Kepler, Kopernik, İsaac Newton, Sir Walter Raleigh, Milton, Ben Johnson, Daniel Defoe, Shelley ve eşi Mary,Victor Hugo ve Carl Yung” başta olmak üzere Rönesansın reform hareketine katkıda bulunan pek çok sanatçı, filozof ve bilim adamı Hermetik yazılara borçlu olduklarını kabul etmekteydiler.
Erdoğan Çınar, Aleviliğin Kökleri, ss.197-200
1) Roy Macleod, İskenderiye Kütüphanesi, Dost Yayınları, s.179
2) Timothy Freke/Peter Gandy, Hermetika Hermes’in Kayıp Sözleri, EgeMetaYayınları, s.12
3) Age. s.14
4) Age. s.10
Alevîlik 
2 Pingback